Πολλοί συμπατριώτες παρακολούθησαν την ενδιαφέρουσα Εκδήλωση. Σημαντική η παρουσία Διβριωτών, Τσιπιαναίων και άλλων από τον Νομό και την Ορεινή Ηλεία.
Γράφει ο Σωτήρης Σωτηρόπουλος
Η ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΟΜΙΛΙΑ
(δ. Η δημοσίευση γίνεται για τους Ορεινούς Ηλείους, στα χωριά των οποίων επικεντρώθηκα)
"Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι
Όταν ο εκλεκτός συμπολίτης και εξαίρετος άνθρωπος κ. Μπασέτας, συγγραφέας του βιβλίου, μου έκανε την πρόταση να είμαι ένας εκ των παρουσιαστών και μάλιστα δίπλα σε ένα εγνωσμένου κύρους ιστορικό ερευνητή τον Καθηγητή Ιστορίας κ. Νικολάου, ξαφνιάστηκα και αισθάνθηκα αμήχανος και αδύναμος να σηκώσω αυτό το βάρος, καθ΄ότι μη ειδικός. Επομένως προς τούτο ζητώ και την επιείκειά σας. Όμως επειδή είχα κάνει μια πρώτη και γρήγορη ανάγνωση του ογκώδους αυτού βιβλίου, είχα γοητευτεί και με είχε συνεπάρει το όλο περιεχόμενο και ο οίστρος της περιδιάβασης των χωριών της Ηλείας σε ιστορικούς χρόνους εντελώς ανεξερεύνητους πριν 500-600-700 χρόνια, σκέφτηκα διαφορετικά και δέχτηκα ασμένως για απλούς ή απλοϊκούς αν θέλετε, λόγους.
Ο πρώτος, γιατί το 2015 είχαμε κι εμείς προσκαλέσει στο «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΒΡΗΣ» σε ειδική ΗΜΕΡΙΔΑ τον γνωστό Οθωμανολόγο κ. Γεώργιο Λιακόπουλο (του οποίου την διδακτορική διατριβή αναφέρει πλειστάκις στο βιβλίο του ο κ. Μπασέτας) που μας μίλησε για την ιδιαίτερη πατρίδα μου Δίβρη Ηλείας με στοιχεία από τα ίδια Οθωμανικά κατάστιχα του 1460-61 που εντυπωσίασαν το ακροατήριο και τα οποία στοιχεία αναφέρονται από τον κ. Μπασέτα στο βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα. Και μάλιστα πιο αναλυτικά και κυρίως με σχόλια, εξειδικευμένες σοφές παρατηρήσεις (για τα ονοματεπώνυμα, για τα προϊόντα, τις προσόδους και τις ασχολίες των κατοίκων) καθώς και αντιστοιχίσεις γεγονότων που σαγηνεύουν τον αναγνώστη και κάνουν τον σημερινό Έλληνα πιο περήφανο πατριώτη για τους προγόνους του της εποχής εκείνης δηλ της Α΄ Τουρκοκρατίας, της Ενετοκρατίας και της Β΄ Τουρκοκρατίας που κράτησαν άσβεστη τη φλόγα της εθνικής συνείδησης και της αυτογνωσίας.
Ο δεύτερος και σπουδαιότερος για μένα λόγος, είναι περισσότερο συναισθηματικός. Μέσα στις 600 σελίδες αυτού του βιβλίου ο κ. Μπασέτας κατάφερε να αφιερώσει αρκετά σημαντικό μέρος και μάλιστα με έμφαση και ιδιαιτερότητα, στοιχεία για τα χωριά της πλέον ορεινής και ακριτικής Ηλείας (από την οποία κατάγομαι) που ναι μεν σήμερα μπορεί να «φυτοζωούν» και να μαραζώνουν τα χωριά αυτά ή να βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισής τους από προσώπου της γης (όπως δυστυχώς συμβαίνει και σε άλλες ορεινές περιοχές της χώρας), τότε όμως πριν 500 χρόνια ήταν ανθηρά. Ήταν κεφαλοχώρια, καθαρά ελληνοχώρια ή «ελευθεροχώρια» που αφήνουν άναυδο τον αναγνώστη για την «δημογραφική, οικονομική, και εθνοτική τους κατάσταση» για να δανειστώ τον επιτυχημένο υπότιτλο του εξωφύλλου του βιβλίου που παρουσιάζεται εδώ σήμερα. Και εκεί θα επικεντρωθώ περισσότερο, εξηγώντας για ποιο λόγο.
Βέβαια ο κ. Μπασέτας, αφιερώνοντας πολλά χρόνια μελέτης, καταβάλλοντας μεγάλο μόχθο, ξοδεύοντας φαιά ουσία και χρήματα, καταθέτοντας ψυχή, καρδιά κι απαντοχή, πραγματοποιεί ένα εκδοτικό άθλο και μας δίνει σήμερα ανεκτίμητο θησαυρό γνώσεων για όλα σχεδόν τα χωριά της Ηλείας που περιέχονται μεταξύ των δύο μεγάλων ποταμών της Ηλείας τον Ερύμανθο και Πηνειό δηλαδή τις αρχαίες περιοχές της Κοίλης Ήλιδος, της Ακρώρειας και μέρος της Ολυμπίας. Έτσι κάθε σημερινός κάτοικος των χωριών αυτών για πρώτη φορά στα βιβλιογραφικά χρονικά, θα μπορεί να βρει σημαντικά και αδιάσειστα στοιχεία για το χωριό του της εποχής εκείνης που μέχρι σήμερα δεν είχε ή υπήρχαν μόνο σε ξενόγλωσσα βιβλία.
Και το πλέον σημαντικό. Διαβάζοντας το Α΄ΚΕΦΑΛΑΙΟ (που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου στις 400 σελίδες του) τα στοιχεία από τα Οθωμανικά κατάστιχα όπου περιγράφονται σχεδόν όλα τα χωριά με το όνομά τους, μαθαίνει εάν ήταν αυτοδιοικούμενα ή τσιφλίκια των Αγάδων, μαθαίνει τα ονόματα των αρχηγών οικογενειών. Διαπιστώνουμε πλέον ότι ανατρέπονται άρδην κάποιες προφορικές δοξασίες ή ακόμη και βιβλιογραφικές αναφορές από ιστοριοδίφες π.χ. για προελεύσεις ονομάτων χωριών, κωμοπόλεων ή πόλεων, για χρονολογία δημιουργίας τους ή της πρώτης οίκησης, για την εθνοτική τους σύνθεση κλπ. Ιδιαίτερα, αποκαλύπτονται και παρατίθενται αρκετά στοιχεία για την πρωτεύουσα του Νομού τον Πύργο και άλλες κωμοπόλεις και πόλεις, για το Λάλα το κέντρο των φοβερών Τουρκαλβανών που προϋπήρχε ως χωριό πριν καταληφθεί από αυτούς και γίνει καθαρά μουσουλμανικό χωριό. Ξεκαθαρίζεται στο βιβλίο, ποια χωριά ήταν καθαρά ελληνοχώρια-ελευθεροχώρια, ποια ήταν χριστιανικά, ποια ήταν μικτά με Αρβανίτες χριστιανούς ή μουσουλμάνους. Είναι εκπληκτικό ότι από τα 94 περιγραφόμενα χωριά τα 32 ήταν ελληνικά χωριά και το 62 αρβανιτοχώρια ή μικτά. Εντύπωση επίσης προκαλούν τα προϊόντα και οι ασχολίες των κατοίκων σε σύγκριση με το σήμερα που διαφέρουν κατά πολύ. Παραδείγματος χάριν στην δική μου πατρίδα που αναφέρεται ως μεγάλο ελληνοχώρι με το όνομα «ΜΕΓΑΛΗ ΔΙΒΡΗ» υπήρχε από τότε μεταξοσκωληκοτροφία (σηροτροφία) και φορολογούνταν τα δένδρα οι μουριές. Τη σηροτροφία στη Διβρη αναφέρει ως ασχολία των κατοίκων και ο περιηγητής Χρίστος Κορύλλος στο βιβλίο του «ΑΠΟ ΠΑΤΡΩΝ ΕΙΣ ΚΑΛΑΜΑΣ» όταν το 1891 πέρασε από τη Δίβρη, δηλ 4 αιώνες αργότερα!...
Πολύ ενδιαφέρον έχει και το Β΄ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Η Ηλεία και ο Α΄ Βενετο-Τουρκικός πόλεμος τα πρώτα Οθωμανικά χρόνια», καθώς και το Γ΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ που εξειδικεύει για τα μεγάλα κέντρα της Β΄ Τουρκοκρατίας, για τον γενέθλιο τόπο του κ. Μπασέτα το μεγαλοχώρι Χελιδόνι, την πρωτεύουσα του Νομού τον Πύργο και τα Λεχαινά .
Εδώ πρόσεξα πέραν των άλλων σημαντικών για μια περίοδο, των εναλλαγών μερικών δεκαετιών που υπήρχαν στην Α΄ Ενετοκρατία και την Β΄ Τουρκοκρατία, να παραθέτει σημαντικά έγγραφα από τα Βενετικά αρχεία. Ο κ. Μπασέτας τολμά με περισσή γενναιότητα και ευγένεια να ομολογήσει αυτό που και ο καθηγητής Ιστορίας κ. Νικολάου γράφει στο πρόλογο του βιβλίου, όπου λέει ότι ο συγγραφέας παρότι μη Οθωμανολόγος, έχει ουσιαστική συμβολή στην έρευνα την περίοδο της Οθωμανοκρατίας. Γράφει κάπου ο κ. Μπασετας αναφερόμενος στο προσφυγικό ζήτημα Ηλείων που κατέφυγαν στην Ζάκυνθο, «δεν είμαι ειδικός Οθωμανολόγος, αλλά μπορώ να κάνω εύλογα ερωτήματα», όπως άλλωστε, προσθέτω εγώ, μπορεί να κάνει ο κάθε φιλίστωρ και συγκροτημένος άνθρωπος.
Εκεί όμως που εντυπωσιάστηκα περισσότερο διαβάζοντας τις εύστοχες επεξηγηματικές παρατηρήσεις που κάνει για κάθε χωριό χωριστά ο κ. Μπασέτας, δεν παραλείπει να πει με γενναιοψυχία και αγνή πατριωτική αυτογνωσία, τονίζοντας την μεγαλόθυμη φράση ότι τα χωριά αυτά εν μέσω Οθωμανοκρατίας «ήταν πυλώνες του Ελληνισμού και της Ορθόδοξης χριστιανικής Θρησκείας» είτε είναι ελληνοχώρια, είτε είναι χριστιανικά αρβανιτοχώρια….
Αλλά ας επανέλθω σε αυτό που είπα παραπάνω. Τι ακριβώς βγαίνει και αποκαλύπτεται στο βιβλίο του κ. Μπασέτα για τα χωριά της πλέον ορεινής Ηλείας που είναι φωλιασμένα στις πλαγιές και τις υπώρειες του όρους Ερύμανθος (ή Ολωνού) και των Λαμπείων Ορέων (ή Αστρά η Αστερίωνος); Ο λόγος για τα χωριά Δίβρη ή Λαμπεία, Δερβινή ή Κρυόβρυση, Γερμοτσάνι ή Πλατανίτσα, Πορετσό ή Αγράμπελα, Τσίπιανα, Κερτίζα ή Αγία Κυριακή και Γιάρμενα ή Φολόη. Χωριά ορεινά ή πολύ ορεινά που βρίσκονται σε υψόμετρο από 650 έως 1200 μέτρα, φτωχά και κακοτράχαλα, που σήμερα φθίνουν δημογραφικά σε σημείο μέχρις εξαφανίσεως. Και άλλα δύο χωριά της εποχής του 1460 το μεγαλοχώρι Οξυβούνι που σήμερα είναι εντελώς εξαφανισμένο και άγνωστο και ένα άλλο μικρό η Πολίτσα που σήμερα είναι μια ασήμαντη συνοικία της Κερτίζας. Οι σημαντικές και λίαν αξιόλογες λεπτομέρειες για τα χωριά αυτά που την εποχή του 1460-61 περιέχονται στο βιβλίο και δεν είναι δυνατόν να ειπωθούν εδώ. Θα τις διαβάσετε στο βιβλίο.
Θα μου επιστέψετε όμως στον λίγο χρόνο που έχω ακόμη στην διάθεσή μου, να επικεντρώσω σε εκείνα τα σημεία που αποκαλύπτονται και εντυπωσιάζουν, κάνοντας πάντοτε στην αντίστιξη ή αντιπαραβολή του σήμερα 2024 με το τότε του 1460 δηλ. πριν 500 χρόνια.
1. Όλα αυτά τα ανωτέρω χωριά 9 τον αριθμό, το 1460 είναι καθαρά Ελληνοχώρια ή «Ελευθεροχώρια»- Κεφαλοχώρια, δηλ με ακραιφνή ελληνικό πληθυσμό (χωρίς κανένα αρβανίτη κάτοικο). Είναι αυτοδιοικούμενα με δική τους Δημογεροντία, δεν είναι τούρκικα τσιφλίκια και δεν έχουν Αγά.
2. Στατιστικά, τα 9 αυτά χωριά (που βρίσκονται σε μια μικρή εδαφική και άγονη περιοχή) αποτελούν περίπου το 10% του συνόλου των περιγραφομένων 94 χωριών της Ηλείας στο βιβλίο αυτό και το σπουδαιότερο αποτελούν το 30 % των 32 καθαρών Ελληνοχωρίων στην Α΄ Τουρκοκρατία (1460-1685) , αλλά επίσης και το 30% των 25 Ελληνοχωρίων που είχαν απομείνει στην Β΄ Τουρκοκρατία (1715-1821) !!!... (αφαιρουμένων δηλ των δύο χωριών Οξυβούνι και Πολίτσα)
3. Μέσα στα 9 χωριά, υπήρχαν και δυο πολύ μεγάλα χωριά όπως το (περιέργως εξαφανισμένο σήμερα) Οξυβούνι που είχε περί τους 700 κατοίκους και ηταν η 11η σε πληθυσμό πόλη της Πελοποννήσου και 3η στην Ηλεία (αλλά όμως ήταν φτωχό χωριό με λίγες προσόδους) και η Μεγάλη Διβρη με 550 κατοίκους 5η στην Ηλεία σε πληθυσμό (όμως, αρκετά πλούσια σε προσόδους)… Αλλά και τα άλλα χωριά ήταν μεγάλα όπως η Δερβινή (με 365 κατοίκους), το Γερμοτσάνι, τα Τσίπιανα και λιγότερο τα υπόλοιπα που είχαν ιερείς και προσόδους. Μεγάλη εντύπωση και απορία προκαλεί η πλήρης και οριστική εξαφάνιση από τον χάρτη του Οξυβουνίου που από 700 κατοίκους που είχε το 1460, πέφτει στους 60 κατοίκους στην Ενετική απογραφή του Γριμάνι το έτος 1700 και σήμερα είναι ένας έρημος τόπος και σορός από πέτρες… Ίσως εγκαταλείφθηκε από την φτώχεια, ίσως κατεδαφίστηκε από κάποιο σεισμό ή συνέβη κάτι άλλο; Πάντως εγώ που πήγα εκεί το έτος 1978, είδα το λόφο (το οξύ, δηλαδή μυτερό βουνό) που άλλοτε ήταν εκεί το Κάστρο της Οχιάς ή Ωριάς, γεμάτο ερείπια….
4. Κάνοντας την σύγκριση με τα σημερινά χωριά που ανέφερα, βλέπουμε ότι τα άλλοτε θαλερά αυτά χωριά μέχρι και την δεκαετία του 1950 είχαν αρκετούς κατοίκους 150, 200, 400 ή 500 κατοίκους με Σχολείο, είχαν παπά και σήμαντρο και έσφυζαν από ζωή, σήμερα σβήνουν σιγά σιγά και τους χειμερινούς μήνες ερημώνουν σχεδόν με 20, 40, 50 κατοίκους και αυτοί γέροντες και γερόντισσες με ελάχιστους νέους, χωρίς Σχολεία, χωρίς παπά κλπ. Εκτός της Διβρης που κρατεί ακόμη περίπου μόνο 350 κατοίκους τον χειμώνα από τους 1500 που είχε το 1950, αλλά και αυτή φθίνει χρόνο με το χρόνο….
Ας ελπίσουμε λοιπόν, όσοι συμπατριώτες των 9 αυτών χωριών βρίσκονται εδώ ή θα διαβάσουν το βιβλίο του κ. Μπασέτα να αναθαρρήσουν, να φροντίσουν για την κατά το δυνατόν πνευματική και οικονομική αναβίωση αυτών των πάλαι ποτέ ένδοξων ιστορικών χωριών, και το βιβλίο αυτό να είναι ένα πολύτιμο εφόδιο για να γράψουν την ιστορία τους, γιατί το χρωστάμε στους προγόνους μας αλλά και στα παιδιά μας.
Τελειώνοντας, δεν μπορώ να μην αναφερθώ σε μια ιδιαίτερη πτυχή της ζωής του ίδιου του συγγραφέα που πραγματοποίησε αυτόν τον μεγάλο συγγραφικό άθλο και συνέβαλε και πλούτισε την Ελληνική Γραμματεία. Η πτυχή αυτή είναι, ότι ως νέος πρωτοδιοριζόμενος δάσκαλος στο τέλος της 10ετίας του 1960 μέσα σε λίαν αντίξοες συνθήκες, έδωσε κομμάτι της ζωής του και τα φώτα του στα παιδιά κάποιων από αυτά τα χωριά της πλέον ορεινής Ηλείας. Άφησε ανεξίτηλο το παιδαγωγικό στίγμα του ως δάσκαλος στην Δερβινή, στην συνοικία των Τσιπιάνων Κερέσοβα και στο χωριό Κούμανι. Αυτό το πέρασμά του από αυτά τα χωριά, ίσως του έδωσαν επί πλέον την δύναμη, τη έμπνευση και το χάρισμα, για να μας παραδώσει σήμερα αυτό το ανεκτίμητης αξίας βιβλίο του.
Ευχαριστώ"
Δείτε περισσότερα στο παρακάτω λίνκ:
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου