Τριανταφυλλιά Νιάρχου: Καλίδονα 1930, όταν τα ελαιοτριβεία ήταν ιπποκίνητα

Θα κάνουμε μια μικρή αναφορά στη λειτουργία των παλιών ελαιοτριβείων.

Τα σύγχρονα ελαιοτριβεία έχουν αντικαταστήσει τις παλιές τεχνικές της παραγωγής του λαδιού

Τα στοιχεία που θα διαβάσετε αναλυτικά είναι από το χειρόγραφο αρχείο του Δημοσθένη Χριστόπουλου του Παναγιώτη και από τις προφορικές αφηγήσεις του Ραφαήλ Σταυρόπουλου .

<<Λάδι κίτρινο θα βγάλουν

στο φαΐ για να το βάλουν

Λάδι κίτρινο θα βγάλουν

και σαπούνι θα το κάνουν.

Λάδι κίτρινο θα βγάλουν

το καντήλι για ν’ ανάψουν

Λάδι κίτρινο χρυσό

που φωτίζει τον Χριστό..>>

Από τα 1830 που χρονολογείται η Καλίδονα μεχρι το 1930 , υπήρχαν τέσσερα ελαιοτριβεία.

Η μεγάλη εκάστη σε καλλιέργεια ελαιοδένδρων δικαιολογούσε και τα τέσσερα ελαιοτριβεία.

Συνήθιζαν να είναι συνεταιρικά. Τα δύο ήταν στο χωριό και δύο στον κάμπο.

Το πρώτο που κτίσθηκε ήταν κοντά στην παλιόβρυση στο δρόμο που πηγαίνει προς το σχολείο( σήμερα προς το Λαογραφικό Μουσείο).

Ήταν τρεις ιδιοκτήτες.

Ο Δημοσθένης Π. Χριστόπουλος, ο Χαρίλαος Π. Χριστόπουλος και ο Μήτρος Σταυρόπουλος.

Το κτίριο υπάρχει ακόμη σήμερα είναι μισογκρεμισμένο, και ανήκει στους κληρονόμους του Χαρίλαου Χριστόπουλου ( Γεώργιος Π. Χριστόπουλος)

Το δεύτερο ήταν ιδιοκτησίας Γεωργίου Α . Πούρνου (Κουτσιούμπα) και Δημοσθένη Καλογερόπουλου. Υπάρχει και σήμερα είναι στο κέντρο του χωριού πετρόκτιστο, και μέσα έχει πηγάδι.

Τα άλλα δύο ήταν στον κάμπο, στη θέση <<Κολενιτσί>>, ιδιοκτησίας Δημητρίου και Γεωργάκη Πούρνου, και στη θέση <<Μάρμαρα>> ιδιοκτησίας Γεωργίου Π. Χριστοδουλόπουλου και Ηλία Μποφίλη.

Αξίζει να σημειώσουμε όταν φτιάχτηκαν τα πρώτα ελαιοτριβεία, δεν υπήρχε ο σημερινός δρόμος και υπήρχαν μονο δύο μονοπάτια που έφταναν στο χωριό.

Τα λιθάρια για να τα φέρουν στην Καλίδονα τα έσπρωχναν με τα χέρια σιγά σιγά κατά ομάδες.

Υπήρχε μεγάλη αλληλοβοήθεια την παλιά εποχή. Χρειάστηκαν επτά ημέρες για να ανέβει το κάθε ένα.

Όλα λειτουργούσαν με πρωτόγονα μέσα, ήταν δηλαδή ιπποκίνητα.

Στο κέντρο του ελαιοτριβείου υπήρχε ένας κυκλικός μεγάλος χώρος που ήταν τοποθετημένα τα δύο λιθάρια για να κόβουν τις ελιές.

Τα λιθάρια για να κουνηθούν και να σπάσουν τις ελιές έπρεπε να τα γυρίζει το άλογο.

Στη συγκεκριμένη θέση υπήρχαν δύο εργάτες, <<οι αλλογαραίοι>>, ο ένας γύριζε τα αλόγα για να κινούν τα λιθάρια , να κόβονται οι ελιές και ο δεύτερος εργάτης τοποθετούσε το ζυμάρι στο πιεστήριο.

Το πιεστήριο ήταν κοντά στα λιθάρια πετρόκτιστο ή φτιαγμένο με λαμαρίνα χονδρή.

Στη θέση αυτή είχαν τοποθετήσει τορβάδες . Οι τορβάδες ήταν ειδικά φτιαγμένοι από τρίχωμα κατσίκας (κοζιά) στον αργαλειό για να χωρίζουν το λάδι.

Οι τορβάδες ήταν τετράγωνοι και τους τοποθετούσαν τον έναν πάνω στον άλλο περίπου ένα με ενάμισι μέτρο ύψος ανάλογα με το μέγεθος του πιεστηρίου.

Έπρεπε να είναι καλά τοποθετημένοι από άνθρωπο με πολύ πείρα δηλ. τεχνίτη στη συγκεκριμένη δουλειά για να μην φεύγει το ζυμάρι και χάνεται το λάδι.

Οι καλύτεροι για τη δουλειά αυτή ήταν ο Σωτήρης Μανώλης και ο Βασίλης Τριμήρης (Παναγογιαννόπουλος).

Σε μια χονδρή βίδα ( το αδράχτι) , επάνω , ήταν τοποθετημένη μια σιδερένια πλάκα.

Επάνω στη σιδερένια πλακά υπήρχε μια υποδομή και μέσα έβαζαν την <<μανέλα>>, την οποία έδεναν με χονδρό σχοινί γύρω από ένα γερό ξύλο όρθιο, που το έλεγαν <<Παπά>>….Ο <<Παπάς >> είχε μια τρύπα στη μέση , περνούσαν ένα ξύλο, που το έφερναν γύρω γύρω εργάτες.

Με αυτό τον τρόπο πίεζαν τους τορβάδες που είχαν μέσα το ζυμάρι, και σιγά σιγά το λάδι καθαρό έπεφτε στο λυμπί, το δε λιόζουμο πήγαινε στην <<χαβούζα>>.

Στη χαβούζα μαζί με λιόζουμο έπεφτε και λάδι. Το μάζευαν όσο μπορούσαν.

Συνήθως αν κάποιος δεν είχε βγάλει το λάδι της χρονιάς του, τον καλούσαν και του έλεγαν:<<Πήγαινε στα χαβούζα και διάλεξε…>>>.

Αφού διαλεγόταν άνοιγαν την τρύπα της χαβούζας, έφευγε το νερό και η μούργα έμενε κάτω.

Τη μούργα την έπαιρνε όποια γυναίκα ήθελε να φτιάξει σαπούνι.

Όμως επειδή δεν είχαν τα σημερινά μέσα, χάνονταν σύμφωνα με τις μαρτυρίες παλαιοτέρων, το 40% του λαδιού, στο λιόζουμο.

Την ευθύνη για την καλή λειτουργία του ελαιοτριβείου την είχε ο <<Καραβοκύρης>>.

Έτσι έλεγαν τον υπεύθυνο. Παρομοίαζαν τον ελαιοτριβείο με καράβι στο πέλαγος, που την ευθύνη την είχε ο καπετάνιος.

Το προσωπικό που δούλευε μέσα το είχε υπό τις διαταγές του.

Ο Καραβοκύρης έβαζε σε σειρά τους παραγωγούς, πότε θα βγάλουν το λάδι τους, εισέπραττε το δικαίωμα, και όλες τις υπόλοιπες σχετικές διαδικασίες.

Μετά το 1930 , στη θέση <<Παλιόλαζο>>. Έγινε το πρώτο μηχανοκίνητο ελαιοτριβείο, ιδιοκτησίας Ανδρέα Μ. Πούρνου και Ιωάννη Δημοσθένη Χριστόπουλου.

Υπάρχει και σήμερα λειτουργεί με σύγχρονα μέσα και είναι ιδιοκτησίας του Συνεταιρισμού της Καλίδονας.

Κλείνοντας την παραπάνω περιγραφή θα αναφέρουμε τους πατριώτες μας που διετέλεσαν κατά διάφορα χρονικά διαστήματα <<Καραβοκύρηδες>> στα ελαιοτριβεία που έχουμε αναφέρει.

Είναι ένα μικρό μνημόσυνο για όλους αυτούς που δούλεψαν και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους σε δύσκολες εποχές για το λάδι με τις πάρα πολλές χρήσεις του. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣ. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛ. ΤΟΥ ΔΗΜ. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΟΥ ΒΑΣ. ΠΟΥΡΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓ., ΣΑΚΚΑΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΤΟΥ ΦΩΤ., ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΙΣΤ. ΤΟΥ Μ. ΦΑΚΑΛΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΤΟΥ Γ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝ. ΤΟΥ ΖΑΧ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΤΟΥ Π.